Info

kiedy: wydarzenia otwarcia 14-18 maja 2025, wystawy do 15 czerwca 2025
gdzie: Wrocław, Polska, kilkanaście lokalizacji
co: kilkadziesiąt najnowszych dzieł polskich i międzynarodowych ludzi sztuki
temat: Qualia

miejsca wystaw i wydarzeń:
Centrum Sztuki WRO
Narodowe Forum Muzyki
Instytut im. J. Grotowskiego, Sala Teatru Laboratorium
PIEKARNIA Żywa Kultura:
66P – Subiektywna Instytucja Kultury
Galeria Geppart ASP Wrocław
Centrum Sztuk Performatywnych Instytutu Grotowskiego
Stajnia
IP Studio
Galeria Entropia
Galeria Szewska
Mediateka
House Tęczowa
MiserArt
Park Wschodni
GUA Collective

Tematem centralnym Biennale WRO w 2025 roku są Qualia.

Szereg wydarzeń prezentujących polską i międzynarodową sztukę współczesną zorientowaną na eksperyment medialny, interakcję, badanie impulsów płynących z dzieł oraz relacji sztuki i świadomości spróbujemy ująć poprzez pryzmat pojęcia stosunkowo młodego w filozofii, mającego swe korzenie w teorii poznania.

W trakcie 21. Biennale WRO prezentowanych będzie kilkadziesiąt najnowszych realizacji artystycznych, związanych ze sztuką mediów, wychodzących poza gatunkowe granice, dających okazję do wnikliwego czy swobodnego wejrzenia w impulsy, których doświadczamy poprzez sztukę.

Wystawy, prezentacje, wydarzenia dźwiękowe, wizualne, performatywne, warsztaty, spotkania, przy swoim wspólnotowym, włączającym charakterze, wykształconym i akcentowanym w trakcie poprzednich edycji Biennale, staną się tym razem platformą indywidualnych doświadczeń.

Sztuka bowiem jako szczególne pole ekspresji i percepcji zachowuje dla nich, jak niewiele zjawisk w podlegającym zbiorowym doświadczeniom i negocjowanym z różnych pozycji świecie, status pewnej swobody.

Pozwala nam na konfrontację ze sobą, własnym odczuciem, osobistym odbiorem i reakcją, zanim zgodnie z wiedzą, doświadczeniem, konwencjami skorygujemy ten pierwszy, unikatowy, właściwy tylko dla nas samych, odbiór.

Biennale jako platforma doświadczania, nakierowana na percepcję sztuki współczesnej z perspektywy widzowskiej, za swój wiodący temat i metodę prezentacji w nadchodzącej edycji obiera qualia.

Qualia (l. poj. quale) – odczuwalne lub zjawiskowe jakości, związane z doświadczeniami zmysłowymi, np. słyszeniem dźwięków, odczuwaniem bólu, odbieraniem barw. Qualia są własnościami doświadczeń zmysłowych. [1]

Definicja pojęcia qualia zmieniała się z czasem. Pojęcie quale jako sposobu empirycznego doświadczania teraźniejszości wprowadził w latach 20. XX w. Charles Sanders Peirce w ramach swojego systemu kategorii. [2]

Współczesna neuronauka, kognitywistyka, filozofia umysłu, analizując zagadnienia psychofizyczności (mind-body problem) i świadomości w perspektywie teoriopoznawczej, kieruje się w stronę próby konceptualnego ujęcia doświadczenia zmysłowego jako zetknięcia z zestawem danych, które interpretujemy subiektywnie.

Zespół pojedynczych danych, percypowanych zgodnie z modalnościami zmysłowymi (słuchowymi, dotykowymi, wzrokowymi, smakowymi itd.), zanim stanie się przedmiotem konceptualnej interpretacji, za semiotykiem C. S. Peircem, w tej gałęzi analizy procesów doświadczenia i świadomości przedstawiany jest jako identyczny z problemem qualiów.

Autorem, który użycie quale jako pojęcia obejmującego przedinterpretacyjne dane zewnętrznego świata rozwinął i na stałe wprowadził do filozofii umysłu był pragmatysta, Clarence Irving Lewis. W pracy Mind and the World Order (1929) definiował je w następujący sposób:

Istnieją poznawalne jakościowe cechy tego, co dane, które mogą się powtarzać w różnych doświadczeniach i dlatego są pewnym rodzajem uniwersaliów; nazywam je „qualia” […] Quale jest bezpośrednio oglądane, jest dane i nie jest przedmiotem błędu, ponieważ jest czysto subiektywne. [3]

Interesuje nas, na ile pierwotne rozumienie qualiów, w duchu Peirce’owskim, umożliwia wyodrębnienie i uchwycenie świeżego, początkowego, żywego, nowego doświadczenia chwili obecnej i odczuwanie w niej nieredukowalnej, pojedynczej świadomości. Zanim poddamy ją refleksji, podziałowi, określimy pojęciami służącymi opisowi i rozpoznaniu.

Peirce wskazuje szczególną rolę dzieła sztuki jako prefiguracji połączonych danych, kompozycji tego, co otrzymujemy za pomocą zmysłów w danym momencie, tworzących bezpośrednią jakość, która może być przedmiotem percepcji.

W opublikowanych w 1933-1935 tekstach Peirce’a możemy znaleźć następujący fragment: „Świadomość quale nie ogranicza się do prostego wrażenia. Istnieje szczególne quale odnoszące się do purpury, choćby było tylko mieszaniną czerwonego i niebieskiego. Jest oddzielne quale dla każdej kombinacji wrażeń (…) –oddzielne quale dla każdego dzieła sztuki – oddzielne dla tej chwili, jaka jest dla mnie – oddzielne dla każdego dnia i każdego tygodnia – szczególne quale dla mojej własnej świadomości. Odwołuje się do twojej introspekcji, aby potwierdzić w tym moje słowa”. [4]

Jakkolwiek są późniejsze interpretacje filozoficzne tego pojęcia, od przyznających mu podstawową wartość poznawczą po całkowite zakwestionowanie jego naukowej przydatności czy istnienia jako zjawiska, jedna kwestia wybija się w jego historii, a szczególnie w oryginalnym, początkowym ujęciu. Qualia są nieredukowalną strukturą za każdym razem odmiennego doświadczenia, wydająca się chwytać migotliwą, subiektywną, niesprowadzalną do opisu, niekiedy odrębną wobec spodziewanej – reakcję wobec dzieła artystycznego. Nie stosują się tu zagadnienia poprawności, „właściwej” interpretacji, wreszcie: odpowiedniego przygotowania, bez którego „nie rozumiemy” dzieła. Rozumiemy wewnętrznie, na swój sposób, co znosi normatywność jako kategorię ograniczającą percepcję, uprawomocnia osobiste impulsy, skojarzenia i odczucia, współdzielone w rozmaitych zakresach.

Wybrane do prezentacji na Biennale prace nie tworzą ilustracji poszczególnych jakości obecnych w dziełach. Wszak – dla każdego z odbiorców mogą być rozmaicie odebrane, a wrażenia, które kształtują – różne, również wobec zamiarów twórczych.
Właśnie ta różnorodność reakcji, nieredukowalność subiektywizmów, wolność do wsłuchania się we własny odbiór i reakcje jest tym, co świat sztuki podsuwa, umożliwia, poddaje jako impuls i dane do osobistego przeżycia.

Viola Krajewska, dyrektorka programowa Biennale

_____________________________

[1] Simon Blackburn, Oksfordzki słownik filozoficzny, Cezary Cieśliński (tłum.), Jan Woleński (red.), Warszawa: Książka i Wiedza, 2004.
[2] Adam Kłoś, Qualia z punktu widzenia Peirce’owskich kategorii, „Studia Kulturoznawcze”, 7 (1), 2015, s. 113–214.
[3] Clarence I. Lewis: Mind and the World Order. Nowy Jork 1929. Cytat i tłum. za Rafael Ferber: Podstawowe pojęcia filozoficzne cz. 2 (tłum. Leszek Kusak, Adam Węgrzecki) Wydawnictwo WAM Kraków 2008, s. 58.
[4] Collected Papers of Charles S. Pierce, t.1-6, red. Ch. Hartshorne, P. Weiss, Harvard University Press, Cambridge, Mass. 1931-1935; t. 6, par. 223, tłum. Adam Kłoś.
Jako studium zagadnienia warto prześledzić publikację Michaela Tyne, plato.stanford.edu/entries/qualia/, 2021 r.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.