Info

Od dziesięciu lat Biennale Sztuki w Ii (Art Ii Biennale / AIB) bada istotne zagadnienia współczesności za pomocą metod sztuki, łącząc dziedzictwo kulturowe tej niewielkiej wiejskiej społeczności w północnej Finlandii ze sztuką współczesną. Istotnym celem AIB jest doprowadzenie do interakcji między mieszkańcami Ii a międzynarodowymi artystami i profesjonalistami sztuki poprzez działania społecznie zaangażowane. Głównymi tematami Biennale są zagadnienia humanizmu i natura Północy. Plenerowe instalacje site-specific, z których w głównej mierze budowany jest program, tworzą lokalną kolekcję sztuki, wyeksponowaną w tematycznym parku sztuki oraz w centrum wsi. Prace powstają w odniesieniu do miejscowych uwarunkowań kulturowych i w relacji do upływającego czasu. Zrównoważony rozwój w kontekście zagadnień ekologicznych, gospodarczych, społecznych i kulturowych są nadrzędnymi wartościami Biennale AIB.

Bieżąca edycja AIB 2018 odbywająca się pod hasłem States of Matter jest poświęcona wodzie jako niezbędnemu do życia podstawowemu składnikowi pokarmowemu, działającemu jako kulturowy interfejs i ulegające transformacjom naturalne archiwum. Dzięki współpracy z WRO na Biennale w Ii po raz pierwszy prezentowane będą dzieła sztuki mediów pracujące z koncepcją natury poszerzonej o wymiar technologiczny. Współpracę z AIB zainicjowaliśmy w marcu 2018 roku pokazem programu Tidal Wave z cyklu WRO on Tour. W programie tygodnia otwarcia AIB między 4 a 10 czerwca pokazujemy instalacje Pawła Janickiego, Jacka Zachodnego i WROcenter group, a także kolejny pokaz WRO on Tour #20 – Substance Shift.

PEŁNY PROGRAM WYDARZENIA: TUTAJ

kuratorka programu Centrum Sztuki WRO: Agnieszka Kubicka-Dzieduszycka

kuratorzy AIB18: Anastasia Patsey (Muzeum Sztuki Nonkonformistycznej, Sankt Petersburg), Antti Tenetz (artysta, Arts Promotion Centre Finland), Merja Briñón (dyrektorka artystyczna AIB18)

DLACZEGO II JEST TAK NIEZWYŁE LUB RODZAJ WSTĘPU KURATORSKIEGO

Ii to rozległa osada wśród lasów regionu Północnej Ostrobotni, położona w pobliżu deltowatego ujścia rzeki Iijoki do Zatoki Botnickiej. Jest najkrótszą nazwą miejscowości w Finalndii (i jedną z najkrótszych na świecie), a w języku rdzennego ludu Saami oznacza po prostu „miejsce noclegu”. Od XIV wieku Ii jest punktem wymiany handlowej, a skromne drewniane domki w najstarszej części miejscowości, nad brzegami rozlewającej się szeroko Iijoki, stoją z dużym prawdopodobieństwem w miejscu dawnych chat rybaków, myśliwych, drwali, kopaczy torfu i zbieraczy jagód.

Pierwsza fala industrializacji dotarła do Ii w drugiej połowie XVIII pod postacią (trzeciej w Finalndii) huty szkła i maszyny parowej, napędzającej zmechanizowany tartak. Fotografie z pierwszej połowy XX wieku, wyeksponowane w kawiarni przy małym wiejskim muzeum, pokazują bose dzieci wśród rozpadających się chat. Sceneria zdjęć przypomniała wymierające drewniane wioski na Polesiu, jakie widziałam podczas ubiegłorocznej wyprawy badawczo-filmowej na Białoruś.

Dzisiaj Ii jest jedną z najbardziej innowacyjnych ekologicznie gmin w Finlandii. W ciągu ostatnich ośmiu lat zużycie ropy naftowej w tej blisko dziesięciotysięcznej społeczności zredukowano aż o 80%, a emisję dwutlenku węgla zmniejszono o połowę w latach 2007-2015(!). Opracowywane i realizowane wspólnie z mieszkańcami programy zwiększenia udziału odnawialnych źródeł energii w całościowym bilansie energetycznym gminy oraz przejścia na gospodarkę bezodpadową mają na celu osiągnięcie limitów wyznaczonych przez UE już w 2020 roku, a więc o całe 30 lat przed oficjalnie obowiązującym terminem! Za wdrożenie systemu najbardziej efektywnych klimatycznie usług komunalnych w porównaniu z innymi europejskimi gminami, jakie podjęły się takiego zadania, Komisja Europejska w 2017 roku wyróżniła Ii nagrodą RegioStars Awards.

Rezultaty tych starań są widoczne już teraz. Pod koniec marca, gdy dobowa temperatura oscyluje między minus 20 a minus 7 stopni Celsjusza, z żadnego komina w Ii nie wydostaje się dym – wszystkie domy ogrzewane są odnawialną energią, a jej wykorzystanie jest zdalnie i na bieżąco monitorowane i analizowane. Sięgające pierwszego piętra śnieżne zaspy są oślepiająco czyste, pod śniegiem ukryte są nowe rowerowe magistrale wytyczone przy udziale mieszkańców, a oddychanie krystalicznym, mroźnym powietrzem sprawia wyraźną przyjemność. W tym samym czasie Wrocław bił rekord najbardziej zasmogowanego miasta w Europie.

Na jednym kilometrze kwadratowym gminy Ii mieszka średnio sześciu mieszkańców, którzy mają do dyspozycji 134 mieszkania komunalne (oczywiście z sauną). Formularz wniosku o mieszkanie znajduje się na stronie internetowej gminy, procedura aplikacji jest przejrzysta. Większość mieszka jednak w prostych drewnianych domach harmonijnie porozrzucanych wśród sosnowych lasów. Dla lepszej efektywności system usług zdrowotnych jest zorganizowany we współpracy z czterema innymi gminami (aż 1200 pracowników troszczy się o zdrowie i dobrostan mieszkańców). We wsi znajduje się przedszkole, szkoła podstawowa oraz szkoła średnia specjalizująca się w międzynarodowej sztuce współczesnej. Uczniowie mają zapewniony darmowy ciepły posiłek, a ci poniżej 15. roku życia nie mogą kupować napojów energetycznych, gdyż Ii, jako pierwsza gmina w Finlandii, zakazała ich sprzedaży małoletnim.

W Ii jest, jak słyszymy, wszystko, co potrzebne do życia – duży sklep samoobsługowy, stacja benzynowa, pizzeria i bar z kebabem, dwa nocne bary, przestronna nowoczesna biblioteka z wyposażoną w fortepian salą koncertową, wykorzystywaną także do zebrań rady gminy. Centrum Sztuki KulttuuriKauppila położone jest poza centrum miejscowości, w lesie, nad rzeką Iijoki, a z jego strony internetowej dowiadujemy się, że jego misją jest „poprawa sytuacji artystów wizualnych w północnej Finlandii oraz tworzenie sieci międzynarodowej współpracy w dziedzinie sztuki […], uczestnictwo w tworzeniu miejscowej polityki kulturalnej w praktycznym wymiarze, w przekonaniu, że kreatywność jest kluczowa dla dobrostanu, zarówno w wymiarze indywidualnym, jak i kolektywnym”.

Dyrektorką zarządzającą i artystyczną KulttuuriKauppila Art Centre jest artystka Merja Briñón, inicjatorka programowego powiązania gminnej strategii zrównoważonego rozwoju ze sztuką współczesną. Jej przestronne biuro, z biurkiem i służbowym komputerem, jest oddzielone lekkim parawanem od części, w której znajduje się jej pracownia ze sztalugami, dużymi oknami i obszerną antresolą na podręczne archiwum prac.

KulttuuriKauppila programuje i prowadzi zajęcia ze sztuki dla miejscowych szkół i mieszkańców oraz prowadzi ceniony międzynarodowy program pobytów rezydencyjnych dla artystów. Program jest częściowo dotowany przez gminę, a artyści przyjeżdżający do Ii z całego świata, za niewygórowaną opłatą mieszkają i pracują w parterowym budynku starej jednoizbowej szkoły. Swoje prace powstałe podczas rezydencji pokazują w nowym, równie skromnym, jak komfortowym, budynku położonym parę kroków dalej. Został on wybudowany parę lat temu w miejscu drugiej izby starej szkoły, która uległa zniszczeniu w pożarze wywołanym spięciem instalacji elektrycznej, o czym z nadal widocznym przejęciem opowiada nam kilku mieszkańców.

Od 2008 roku KulttuuriKauppila organizuje również Art Ii Biennial (AIB), będące kontekstem dla współpracy z Centrum Sztuki WRO. AIB jest (obok Turku Biennial i Rauma Biennale Balticum) jednym z trzech cyklicznych wydarzeń prezentujących w Finlandii sztukę współczesną w biennalowej formule oraz jedynym organizowanym na północnofińskiej prowincji.

AIB koncentruje się na praktykach partycypacyjnych, łączących artystów i mieszkańców we wspólnym tworzeniu i doświadczaniu sztuki oraz na tematach wynikających ze swojego specyficznego usytuowania (północna przyroda, natura i ekologia, historia i kultura Saamów). Wystawa ma odpowiednio temperowaną skalę i tempo – trwa zwykle ok. 10 dni, uczestniczy w niej kilkoro artystów. Prace powstają na miejscu w dłuższym lub krótszym procesie (często ich produkcja łączy się z pobytami rezydencyjnymi), tworząc stałą wystawę sztuki w lesie oraz w niezalesionych częściach miejscowości, czyli rozrastającym się miejscowym parku instalacji. Aktualna, piąta edycja AIB jest, jak do tej pory, najbardziej obszerna – wydarzenia zapowiadające czerwcową wystawę prac 19 artystów trwają od marca, a pokaz prac wideo Tidal Wave z cyklu WRO on Tour był elementem programu poprzedzającego główne otwarcie biennale.

Inspirującym aspektem naszej współpracy jest różnica skali między AIB a Biennale Sztuki Mediów WRO, i nie chodzi tu wcale o wielkość rozumianą kwantytatywnie czy jako zasięg oddziaływania, lecz raczej o bazowe dla obu wydarzeń indywidualne, podmiotowe traktowanie objętych oddziaływaniem biennale odbiorców – zarówno artystów, jak i uczestniczącą, i w różnym stopniu zaangażowaną we współtworzenie wystawy, publiczność.

Skalowalność jest jedną z naturalnych cech sztuki technologicznej. Realizuje się poprzez przeskoki z nano do makro, z wewnątrz na zewnątrz (ciała czy systemu współrzędnych), rozrost pojedynczego obrazu czy dźwięku do sekwencji rozciągających się w czasie, zmianę ogniskowej obiektywów urządzeń rejestrujących bądź odtwarzających obraz. Skalowalność ta realizuje się także poprzez usieciowienie sztuki, jej globalność, lokalność i możność jej jednoczesnej percepcji przez jednego bądź nieskończenie wielu odbiorców, czy w końcu poprzez procesualność i plastyczność danych, będących jej cyfrowym tworzywem. Kuratorka i badaczka Christiane Paul określa sztukę nowych mediów jako „[…] zorientowaną na proces, opartą na upływie czasu, dynamiczną i dziejącą się w czasie rzeczywistym, partycypacyjną, opartą na współpracy i performatywną; modularną, zmienną i adaptowalną.”[1]

Charakterystyczne właściwości sztuki mediów determinują nie tylko strategie twórcze i formy dzieł medialnych, ale również praktykę kuratorską, instytucjonalną i szeroko rozumiane strategie współpracy w polu sztuki, jakich przejawem jest właśnie współpraca WRO z AIB18. Aktywnościami rozwijanymi w formule WRO (centrum i biennale sztuki) rządzi bowiem zasada skalowalności, stosowana jako metoda i perspektywa poznawcza, a jej podstawowym punktem odniesienia jest pojedyncza osoba jako pełnoprawny podmiot sztuki.

W tym ujęciu ponad sto dwadzieścia tysięcy odbiorców ostatniego Biennale WRO 2017 waży tyle samo, co widownia kameralnego Biennale w Ii. Świadomość, że do wspólnej pracy przy wystawie AIB18 zaprosili nas przedstawiciele społeczności (tworzący ją także poprzez system fiskalny[2]), sprawia, że zakotwiczenie sztuki w głównym nurcie spraw społecznych staje się zasadą obserwowaną w praktycznym działaniu, a nie życzeniowym, czy utopijnym postulatem.

Obok jakościowego podejścia do pracy z odbiorcami sztuki w szerszym otoczeniu społecznym, (realizowanego przez WRO w ramach koncepcji mediacji sztuki), z Biennale AIB łączy nas przekonanie, że sztuka jest skutecznym narzędziem badania złożonych i dynamicznie zmieniających się związków natury i kultury, ukazując ich wzajemne przenikanie się i zależności, i poszerzając także narrację ekologiczną.

O ile jednak w obszarze sztuki mediów prace i działania artystyczne, odnoszące się do technologicznych przekształceń świata, wprowadzonych przez człowieka jako istoty gatunkowej, podporządkowanej technologiom informacji, zajmowały artystów począwszy od pierwszych eksperymentów z nowymi narzędziami w latach 50. i 60. XX wieku, stanowiąc stały punkt odniesienia projektów WRO, o tyle dzieła tworzone przy użyciu technologicznych narzędzi na AIB18 zostaną pokazane po raz pierwszy właśnie dzięki programowej współpracy z WRO. Prace dotąd prezentowane w Ii – rzeźby i instalacje – jakie można zobaczyć dzisiaj w wiejskim parku rzeźby, wywodzą się zdecydowanie z głównego nurtu sztuki współczesnej, bliskiego sztuce ziemi, przez organizatorów AIB określanej jako environmental art.

AIB18 States of Matter jest poświęcone wodzie, definiowanej jako podstawowy składnik życia na ziemi i ulegające transformacjom naturalne archiwum ludzkości. Temat wypłynął naturalnie. Czysta energia, z jakiej korzystają mieszkańcy Ii, pochodzi z elektrowni wodnych, jednak stan lokalnych – pozornie niewyczerpalnych – wód powoli zaczyna ulegać zmniejszeniu. Włączenie sztuki w realizację lokalnego planu ekologii zrównoważonego rozwoju, w formule stosowanej przez AIB, powoduje ujawnienie się nowych pułapek w planie rzeczywistym (i być może ich pełniejszą, wielowymiarową analizę) oraz aktualizację samej narracji i strategii sztuki.

Początkowo planowana jako standardowa, pojedyncza projekcja zestawu prac wideo z cyklu WRO on Tour, nasza prezentacja na AIB rozrosła się (skalowanie!) do obszernego programu obejmującego premierową prezentację nowych instalacji Jacka Zachodnego (Susza), Pawła Janickiego (Flux), kolejną odsłonę instalacji Wodospad WROcenter Group oraz programy wideo Tidal Wave i Substance Shift.

Wszystkie prace odnoszą się do wody (lub jej braku) oraz rzeczywistych bądź wyobrażonych wizji świata ulegającego przemianom, zmierzającego ku nowej materialności, rozpiętej między tym, co jeszcze naturalne, a tym co, sztuczne i techniczne, lecz już włączone w obszar nowego hybrydycznego ekosystemu postnatury.

Wodospad to wyrastająca z rzeczywistych okoliczności praca, stworzona w formule poszerzonego autorstwa i rozwijana przez WRO od 2006 roku. Interaktywna projekcja, w której warstwa obrazu wideo została wzmocniona algorytmiczną nakładką, dzięki której trzy dolnośląskie wodospady Kamieńczyka, Podgórnej i Szklarki ­– zoptymalizowane, połączone ze sobą w jeden sztuczny twór – mogą być manipulowane przez odbiorców. Zabawa ze zmianą koryta i tekstury wody i zaburzaniem ładu przestrzennego w obrębie interaktywnej instalacji prowadzi do refleksji nad skutkami takich zachowań w planie żywym. Podczas pracy nad pierwszą wersją instalacji, w 2007 roku, powstał plan budowy elektrowni wodnej nad wodospadem Podgórnej, co pozbawiłoby wody ten karkonoski potok. Dopiero po kilku latach, dzięki licznym protestom mieszkańców pozwolenie na budowę zostało cofnięte. Wodospad proponuje również namysł nad szczególnym rodzajem lokalnego czasu zapisanego (przez znakomitego operatora obrazu Piotra Sędzikowskiego), liczonego kaskadami spadającej w pętli wody, i „zamrożonego” w warstwie wideo instalacji. Teraz w Ii, nad brzegiem rozległej Iijoki o pozornie niewyczerpanych wodach, zmierzających leniwie do ujścia w Bałtyku, ten czas aktualizuje się, przypominając o odpowiedzialności, nieuchronnie związanej z ludzką sprawczością, tu na Ziemi, w systemie, którego jesteśmy częścią.

Susza Jacka Zachodnego i Flux Pawła Janickiego to dwie nowe realizacje odnoszące się bezpośrednio do problematyki ujętej tytułem AIB18, obie prace typu site-specific o różnych strategiach wobec postulatu społecznej partycypacji. Zachodny proponuje efemeryczną instalację w duchu land art, powstającą w ciągu dwóch tygodni podczas przygotowania i trwania wystawy AIB18 w procesie współpracy z miejscową grupą osób niepełnosprawnych intelektualnie. To podejście wynika z praktyki artysty, pracującego od wielu lat z osobami niepełnosprawnymi w ramach współtworzonej przez niego wrocławskiej Galerii Art Brut, z którą także WRO zrealizowało kilka projektów wystawienniczych. Jacek Zachodny buduje swój pustynny ogród ze znalezionych naturalnych elementów i materiałów, w pewnym sensie wyrzucanych zwykle poza sferę naturalnej, zielonej przyrody. Praca przywołuje zasadę zmiany, rządzącą cyklami życia na ziemi i przypomina o nieuchronności przemijania.

Flux Pawła Janickiego zaskakuje odbiorców generatywną audiowizualną kompozycją, której przebieg wynika z analizy przepływu wody w instalacji hydraulicznej w łazience Museum Cafe Huillinki, będącej centrum lokalnego życia towarzyskiego. Monitor pełniący funkcję lustra nad umywalką jest wprzęgnięty w rozszerzony technologiczny ekosystem zsieciowanych protokołów algorytmicznych, komputerów, kamer, czujników, optymalizujących także naszą relację wobec przyrody i jej ochrony. Po odkręceniu kurka z wodą odbicie twarzy użytkownika pracy (zapośredniczone kamerą) zaczyna ulegać niepokojącym zmianom – rozpływa się , rozkłada na (audio)wizualne elementy żywej, atrakcyjnej – wręcz ładnej – kompozycji. Ale kto powiedział, że upadek naszego do granic zoptymalizowanego świata ma być brzydki?

Wystarczy label A+++, aby bez wyrzutów sumienia korzystać z rozmaitych urządzeń, napędzanych prądem, podczas gdy w zsieciowanym świecie każde odkręcenie kurka z kranem ma globalne konsekwencje. Kto pierwszy do obmycia rąk?

– Agnieszka Kubicka-Dzieduszycka

Przypisy:

[1] Christiane Paul (ed.), „New Media in the White Cube and Beyond”, University of California Press, Berkeley and Los Angeles, 2008, pp. 3-4.; cyt. za: Domenico Quaranta, „Beyond New Media Art”, LINK Editions, Brescia, 2013, p. 25.

[2] Finowie płacą podatek dochodowy (valtion tulovero) zarówno na rzecz swojej gminy (kunnallisvero, średnio 19 proc.), jak i państwa, źródło: www.eurodesk.pl/europraca/finlandia-biedny-kraj-bogatych-ludzi.